Երկաթը մարդու օրգանիզմին անհրաժեշտ կարևորագույն միկրոէլեմետներից է: Ըստ որոշ տվյալնեչի չափահաս մարդու օրգանիզմում կա մոտ 4գ. երկաթ, որի 30%-ը գտնվում է պահեստավորված ձևով լյարդում, փայծաղում և ոսկրածուծում: Երկաթի նկատմամբ օրական պահանջը կանանց մոտ կրկնակի ավել է՝ պայմանավորված օրգանիզմի առանձնահատկություններով:
Երկաթը՝ Մասնակցում է թթվածնի տեղափոխմանը հյուսվաքծներ և ածխաթթվի դուրս բերմանը օրգանիզմից: Կարգավորում է В խմբի վիտամինների յուրացումը: Մասնակցում է օրգանիզմի աճի պրոցեսներին: Կարգավորում է իմունային համակարգի գործունեությունը: Լյարդի կազմում մասնակցում է թույների չեզոքացման պրոցեսին: Բարելավում է մաշկի, եղունգների և մազերի վիճակը:
Հերտևաբար երկաթի անբավարարության հետևանքով մարդու մոտ նկատվում է հոգնածություն, մարսողական խանգարումներ, երեխաների մոտ աճի պրոցեսների դանդաղում, վահանաձև գեղձի ֆունկցիայի խանգարում, մազաթափություն, մաշկի չորություն, եղունգների շերտազատում:
Բուսական մթերքից երկաթով հարուստ են հատկապես սև հացը, ցորենի թեփը, խոշոր աղացած ալյուրով պատրաստված հացը, իսկ բարձր կարգի ալյուրով թխված սպիտակ հացը երկաթ շատ քիչ է պարունակում: Երկաթով հարուստ են նաև լոբին, ոսպը, ձավարեղենը, կանաչ տերևով բանջարեղենը, դդումը, տանձը, դեղձը, խնձորը, չամիչը, ծիրանի չիրը և այլն: Կենդանական ծագման մթերքից երկաթով հարուստ են միսը, լյարդը, ձուն, ձուկը, կաթնամթերքը:
Լաբորատոր փորձ 3. Պղնձի ստացումը իր աղից՝ պղնձարջասպից CuSO4. H2O, ակտիվ մետաղով՝ երկաթով: Fe + CuSO4 —> Cu + FeSO4
Վերցնում ենք CuSO4 և լցնում գլանի մեջ, ինչից հետո ձագարի օգնությամբ ավելացնում ջուր: Այդ ամենից հետո լավ թափահարում ենք մինչև լուծվի: Մեջը գցում մեխ, և տեսնում, թե ինչպես է պղինձը հավաքվում մեխի վրա:
Ֆոսֆորի հայտնաբերումը վերագրվում է համբուրգցի ալքիմիկոս Հ․ Բրանդին 1669թ., որը ստացավ երկնագույն լուսարձակող նյութ՝ «սառը կրակ», և անվանեց ֆոսֆոր: Անունն ստացել է շնորհիվ իր լուսարձակելու հատկության։ Ֆոսֆոր բառը ծագում է հունարեն φῶς՝ «լույս» և φέρω՝ «տանում եմ» բառերից։
Ֆոսֆորը բնորոշ հոտով, անգույն, մոմակերպ, թունավոր նյութ է, ստացվում է ֆոսֆորի գոլորշիները սառեցնելիս։ Հալման ջերմաստիճանը 44,1 °C, եռմանը՝ 280,5 °C, խտությունը՝ 1828 կգ/մ3։ Օդում (40 °C-ում) ինքնաբռնկվում է, այդ պատճառով պահում են ջրի տակ։ Քիմիապես ավելի պասսիվ է, համարյա թունավոր չէ։ Չի լուծվում ջրում։ Ապրանքային կարմիր ֆոսֆորը գործնականորեն ամորֆ է, գույնը՝ կարմրաշագանակագույնից մանուշակագույն։
Սպիտակ ֆոսֆոր Սպիտակ ֆոսֆորը ճնշման տակ տաքացնելիս՝ 200-220 °C, փոխարկվում է սև ֆոսֆորի: Սպիտակ ֆոսֆորը չափազանց թունավոր է և ունի տհաճ, սխտորանման հոտ։ Դրա փոքր չափաբաժինն օդի հետ շփման արդյունքում նախ ձևավորում է սպիտակ ծուխ, այնուհետև բոցավառվում է։ Սպիտակ ֆոսֆորն աշխարհում պարբերաբար օգտագործվում է տարբեր ռազմական գործողությունների ժամանակ։ Այն կիրառվում է ցերեկվա ժամերին՝ ծխածածկույթ առաջացնելու, իսկ գիշերը՝ հստակ տարածք լուսավորելու համար: Սովորաբար, սպիտակ ֆոսֆոր պարունակող զենքերը պայթեցվում են գետնին մոտ, որպեսզի հնարավորինս նվազեցվի դրանց հետագա վտանգավոր ազդեցությունը։
Ճարպերի մեջ հեշտ լուծվելու հատկությամբ՝ սպիտակ ֆոսֆորը մարդու մարմնի հետ շփվելիս կարող է մարմինն այրել մինչև ոսկոր: Սպիտակ ֆոսֆորի մասնիկները կարող են վերքեր առաջացնել նույնիսկ բուժումից հետո, ինչպես նաև մտնել արյան շրջանառության մեջ՝ դառնալով բազմաթիվ օրգանների անբավարարության պատճառ։
Ֆոսֆորային պարարտանյութեր, անօրգանական և օրգանական ֆոսֆոր պարունակող միացություններ, որոնց հողի մեջ են մտցնում բերքառատության համար։ Ֆոսֆորի պակասի կամ բացակայության պայմաններում բույսերը ի վիճակի չեն աճելու նորմալ եղանակով։ Հողում ֆոսֆորի քիչ քանակությունը ազդում է հատկապես հացահատիկային բույսերի բերքի վրա։
Ո՞ր շարքում են նյութերը ներկայացված ըստ մարդու օրգանիզմում դրանց զանգվածայինբաժնի նվազման. 1. ածխաջրեր, ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր 2. սպիտակուցներ, ջուր, ճարպեր, ածխաջրեր 3. սպիտակուցներ, ածխաջրեր, ջուր, ճարպեր 4. ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր
Օդում ֆոսֆորի այրման, ստացված ֆոսֆորի (V) օքսիդի ջրում լուծվելը և ֆոսֆորական թթվի չեզոքացումը նատրիումի հիդրօքսիդով ռեակցիաներըի ո՞ր տեսակին են համապատասխանում .
1) միացման, տեղակալման, փոխանակման
2) միացման, միացման, փոխանակման
3) փոխանակման, տեղակալման, միացման
4) միացման, փոխանակման, տեղակալման
Ջրածինը խառնել են 2,5 մոլ օդին և այրել: Ստացվել է 9 գ ջուր: Ի՞նչ ծավալով (լ)
ջրածին են խառնել օդին.
1) 6,72 2) 11,23) 22,4 4) 5,66
Երկրագնդի կեղևում թթվածնի և սիլիցիումի զանգվածային բաժինները հավասար են 0,48 և 0,28, համապատասխանաբար: Երկրակեղևում թթվածնի ատոմների թիվը քանի՞ անգամ է մեծ սիլիցիումի ատոմների թվից.
1) 2 2) 2,5 3) 34) 4
Որո՞նք են բաց թողած բառակապակցությունները.
Վերքերը 3%-անոց ջրածնի պերօքսիդով մշակելիս այն փրփրում է, քանի որ ____________ազդեցությամբ ջրածնի պերօքսիդը քայքայվում է անջատելով_____________:
1) կատալազ ֆերմենտի, ատոմային ջրածին
2) ուրեազ ֆերմենտի, ատոմային թթվածին
3) ուրեազ ֆերմենտի, ատոմային ջրածին
4) կատալազ ֆերմենտի, ատոմային թթվածին:
Որո՞նք են մոլեկուլային բյուրեղավանդակով պարզ նյութեր.
ա) Cալմաստգ) S8 ե) I2 է) Pսև
բ) P4 դ) Si զ) Cգրաֆիտ ը) Br2
բ, գ, է, ը 2) ա, դ, զ, է 3) բ, դ, զ,ը4) բ, գ, ե, ը
Մոլեկուլային բյուրեղավանդակ. Մոլեկուլային բյուրեղավանդակների հանգույցներում մոլեկուլներ են , որոնց միջև գործող ուժերը համեմատաբար թույլ են։Այդ պատճառով նման բյուրեղավանդակով նյութերը կարծր չեն , ցնդող են,դրանց հալման ջերմաստիճանները սովորաբար ցածր են
Որքա՞ն է վերականգնիչ նյութի գործակիցն ըստ ֆոսֆորի (V) օքսիդի և ածխի փոխազդեցության ռեակցիայի հավասարման.
1) 2 2) 5 3) 4 4) 6
P2O5 + 5C = 2P + 5CO
0,3 մոլ քանակով R— անիոնում պարունակվում է 5,4 մոլ էլեկտրոն: Ո՞րն է այդ անիոնը.
I— 2) Br—3) Cl—4) F—
Ո՞ր երկու միացություններում է ֆոսֆոր տարրի օքսիդացման աստիճանը նույնը.
BaHPO4 և Ba3P23) Ca2P2O7 և Ca(H2PO4)2
Ca(H2PO4)2 և Ca3P24) KH2PO3 և Ca3P2
Որքա՞ն է էլեկտրոնային զույգերի թիվը CO և CO2 մոլեկուլների բանաձևերում.
1) 7 2) 10 3) 6 4) 13
11. Ո՞ր շարքի նյութերը կարող են ազոտական թթվի ստացման հումք լինել.
1) օդ, ամոնիակ, չիլիական սելիտրա
2) մագնիսական երկաթաքար, ազոտ, թթվածին
3) սիլվինիտ, ազոտ, թթվածին
4) ամոնիակ, կերակրի աղ, թթվածին
12. Ի՞նչ քիմիական կապեր կան ազոտի մոլեկուլում…
կովալենտային ոչ բևեռային կապեր Այն կապը, որն առաջանում է հավասարաչափ բաշխված ընդհանրացված էլեկտրոնային զույգերով, որոնց կապված են երկու միջուկները (կենտրոնների) կոչվում է կովալենտային ոչ բևեռային:
13. Քանի՞ լիտր (ն.պ.) ազոտ կարելի է ստանալ 1 կգ հեղուկ օդից, որում ազոտի զանգվածային բաժինը 75,6 % է…
1Կգ օդը պարունակում է 0,756 գ N2 756/28= 27 մոլ N2 27×22,4=604,8l N2
14. Պատ.՝ 600,8 լՈ՞րն է ջրածնի առաջացրած և Երկրագնդում ամենատարածված բարդ նյութը. գրեք այդ նյութի քիմիական բանաձևը և որոշեք ջրածնի զանգվածայլն բաժինը տոկոսով արտահայտած… H2O Mr H2O=2+16=18 W(H2)=2×1\18×100=11,1 %
15. Որքա՞ն է սովորական և ծանր ջրերի խառնուրդում ծանր ջրի (D2O) զանգվածային բաժինը, եթե այդ խառնուրդում թթվածին տարրի զանգվածային բաժինը 88 % է…
16. Բնութագրեք հետևյալ ոչ մետաղը (ածխածին, թթվածին, ջրածին, ազոտ, ֆոսֆոր, ծծումբ, սիլիցիում, քլոր) ըստ հետևյալ սխեմայի.
Ֆոսֆոր ա) քիմիական նշանը… P
բ) հարաբերական ատոմային զանգվածը…
31 դ) դիրքը պարբերական համակարգում.այսինքն ո՞ր պարբերության և ո՞ր խմբի տարր է 3-րդ պարբերության 5-րդ խմբի տարր դ) ատոմի կառուցվածքը`(միջուկի լիցքը… միջուկում պրոտոների թիվը. ..էլեկտրոնների թիվը…էներգետիկ մակարդակների թիվը ), էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքը՝ P(15p ; 16n)15e էլեկտրոնների բախշումը ըստ էներգետիկ մակարդակների
2)8)5 դ) վալենտականությունը և օքսիդացման աստիճանը միացություններում.գրեք օրինակներ.. .
ե) գրեք. ոչ մետաղի առաջացրած պարզ և բարդ նյութերի բանաձևերը…և որոշեք նրանց հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը ` Mr և մոլային զանգվածը`M գ/ մոլ … Mr(P2O5)=31×2+15×5=142 M(P2O5)=142 գ/մոլ
Mr (H3PO4)=1×3+31+16×4=98 M(H3PO4)=98 գ/մոլ
Mr(HPO3)=1+31+16×3=80 M(HPO3)=80 գ/մոլ
զ) գրեք ոչ մետաղի առաջացրած օքսիդի բանաձևը և որոշեք նրա որակական և քանակական բաղադրությունը:
23. Հաստատեք կամ հերքեք պնդումների ճշմարտացիությունը չորրորդ խմբի գլխավոր ենթախմբի տարրերի երկհիմն թթուների հատկությունների վերաբերյալ.
Ածխաթթուն առաջացնում է երկու շարք աղեր` կարբոնատներ և հիդրոկարբոնատներ: Ածխաթթուն երկու տեսակի աղեր է առաջացնում, չեզոք՝ կարբոնատներ, և թթու՝ հիդրոկարբոնատներ: Ճիշտ է
Ածխաթթուն ուժեղ էլեկտրոլիտ է: Ոչ, ածխաթթուն թույլ թթու և էլոկտրոլիտ է։
H2CO3 — H2SiO3 — H2GeO3 շարքում թթուների ուժը նվազում է: այո
Ածխաթթուն գունազրկում է KMnO4-ի ջրային լուծույթը: ոչ
Սիլիկաթթուն լուծվում է ջրում և ամբողջությամբ դիսոցվում: Սիլիկաթթուն ջրում չի լուծվում, հետևաբար չի դիսոցվում։
9,6 գ ամոնիումի կարբոնատը շիկացնելիս զանգվածի կորուստը ռեակցիայի ավարտից հետո կազմում է 9,6 գ:
Ջրածին և քլոր տարրերի զանգվածային բաժինը երկրակեղևում 1% և 0,02% է, իսկ մարդու օրգանիզմում` համապատասխանաբար 10% և 0,1% :
24.ա)Ջրածին և քլոր տարրերի ատոմների թվային հարաբերությունը
մարդու օրգանիզմում քանի՞ անգամ է մեծ նույն հարաբերությունից
բաժինը 63% է: Թթվածնի հետ ազոտի(II) օքսիդի լրիվ փոխազդեցությունից հետո
ազոտի ծավալային բաժինը դարձել է 70%:
25. ա)Որքա՞ն է թթվածնի ծավալային բաժինը(%) ելային խառնուրդում:
25. բ) Ի՞նչ ծավալով (մլ) թթվածին է մնացել վերջնական խառնուրդում:
Պարբերական համակարգի գլխավոր ենթախմբերի տարրերից մեկի բարձրագույն օքսիդի մոլային զանգվածը 108 գ/մոլ է, իսկ այդ օքսիդում թթվածնի զանգվածային բաժինը 74 % է:
26.ա)Որքա՞ն է այդ տարրի ջրածնային միացության մոլային զանգվածը
(գ/մոլ): Mr(NH3)=14+3=17 M(NH3)=17գ մոլ
26բ)Ի՞նչ զանգվածով (գ) թթու կառաջանա այդ օքսիդի մեկ մոլը ջրում
Սպիտակուցներ Բարձրամոլեկուլային օրգանական միացություններ, որոնք կազմված են պեպտիդային կապով իրար միացած ալֆա-ամինաթթուներից:
Կենդանի օրգանիզմներում սպիտակուցների գործառույթները բազմազան են։ Սպիտակուց ֆերմենտները կատալիզում են օրգանիզմում ընթացող կենսաքիմիական ռեակցիաները և կարևոր դեր են խաղում նյութափոխանակության մեջ։ Որոշ սպիտակուցներ կատարում են կառուցվածքային և մեխանիկական գործառույթ՝ առաջացնելով բջջային կմախքը: Սպիտակուցները կարևոր դեր են կատարում նաև բջիջների ազդանշանային համակարգում, իմունային պատասխանում և բջջային ցիկլում: Սպիտակուցները մարդու և կենդանիների սննդի կարևոր մասն են կազմում (միս, թռչնամիս, ձուկ, կաթ, ընկուզեղեն, ընդավոր, հացահատիկային բույսեր):
Նուկլեինաթթուներ Բարձրամոլեկուլային օրգանական միացություն, կենսապոլիմեր (պոլինուկլեոտիդ), որը կազմված է նուկլեոտիդներից։ Նուկլեինաթթուներ դեզօքսիռիբոնուկլեինաթթուն (ԴՆԹ) և ռիբոնուկլեինաթթուն (ՌՆԹ) առկա են բոլոր կենդանի օրգանիզմների բջիջներում։ Նրանք կարևորագույն դերն ունեն ժառանգական ինֆորմացիայի պահպանման, փոխանցման և իրականացման մեջ։
Ածխաջրեր Քիմիական միացություններ՝ կազմված ածխածին, թթվածին և ջրածին տարրերից։ Սպիտակուցների և ճարպերի հետ միասին ածխաջրերը կարևոր նշանակություն ունեն մարդու և կենդանիների օրգանիզմներում ընթացող նյութերի ու էներգիայի փոխանակության շարժընթացում։ Մտնում են բուսական, կենդանական և բակտերային օրգանիզմների կազմության մեջ։ Ածխաջրերը մարդու և կենդանիների սննդի կարևոր բաղադրամաս են և ապահովում են դրանց կենսագործունեության համար անհրաժեշտ էներգիան։ Հասուն մարդու օրգանիզմում էներգիայի կեսից ավելին առաջանում է ածխաջրերից:
Վիտամիններ Կենսաբանորեն ակտիվ օրգանական և տարբեր կառուցվածք ունեցող միացություններ, որոնք անհրաժեշտ են օրգանիզմի բնականոն նյութափոխանակության ու կենսագործունեության համար և այդ առումով անփոխարինելի են։ Ակտիվ օրգանական միացությունն անվանվում է վիտամին, երբ տվյալ օրգանիզմը չի կարողանում այն սինթեզել անհրաժեշտ քանակությամբ և ստանում է սննդի միջոցով։ Այս պատճառով «վիտամին» տերմինն պայմանական է կախված արտաքին միջավայրի պայմաններից և օրգանիզմից։ Օրինակ ասկորբինաթթուն՝ վիտամին C-ի տարատեսակներից մեկը, վիտամին է մարդու, բայց ոչ կենդանի օրգանիզմների մեծամասնության համար։ Որոշ առողջական խնդիրների դեպքում վիտամինների հավելումը կարևոր է, բայց շատ քիչ փաստեր են հայտնի առողջ մարդու կողմից վիտամինների ընդունման օգտակարության վերաբերյալ։ Կան կազմությամբ վիտամիններին մոտ նյութեր, նախավիտամիններ, որոնք, մտնելով մարդու օրգանիզմ, փոխարկվում են վիտամինների։
Ճարպերը կենդանական և բուսական հյուսվածքների բաղադրիչներ են։ Կազմված են հիմնականում գլիցերինի և տարբեր ճարպաթթուների միացություններից՝ գլիցերիդներից։ Պարունակում են կենսաբանորեն ակտիվ ֆոսֆատիդներ, ստերիններ և որոշ վիտամիններ։
Ճարպերը սննդի անհրաժեշտ և առավել կալորիական բաղադրամասեր են և օրգանիզմի էներգիայի աղբյուր։ Դրանք նպաստում են սննդի մեջ օգտագործվող այլ մթերքների ավելի լավ ու լիարժեք յուրացմանը, հաճելի համ ու բուրմունք են տալիս մթերքներին։
Ճարպերի նկատմամբ մարդու պահանջը կազմում է օրական 1-1,5 գ՝ 1 կգ զանգվածի հաշվով (օրինակ՝ 70 կգ զանգվածով մարդու համար այն կազմում է օրական 70-105 գ)։
Լիպիդներ Բառը առաջացել է հուներեն lípos բառից, որը նշանակում է ճարպ: Ճարպակերպեր, ճարպանմաններ, օրգանական նյութեր, որոնք մոլեկուլի կառուցվածքով և ֆիզիկաքիմիական հատկություններով նման են ճարպերին։ Կարևոր նշանակություն ունեն բուսական և կենդանական աշխարհում։ Ճարպերի հետ կազմում են լպիդների դասը։ Տերմինը հնացած է և համարյա չի գործածվում։ Պարունակվում են կենդանի և բուսական բոլոր բջիջներիում։ Ամենատարածվածը՝ ճարպերն են։ Ջրում չեն լուծվում, լուծվում են օրգանական լուծիչներում։ Բջջի չոր նյութի 5-10%, իսկ ճարպահյուսվածքում՝ 90%։
Մարդու օրգանիզմում ճարպերը կուտակվում են կրծքագեղձերում, ճարպոնում, ենթամաշկի ցանցաշերտում։ Ճարպեր կուտակվում են նաև բույսերի սերմերում, պտուղներում։ Ճարպերը կարող են լինել Պինդ խոզի ձավարի ևհեղուկ զեյթունի օձաձկան ձարպը
Լիպիդներից են՝ կարոտինը, քսանտոֆիլը, ֆոսֆոլիպիդները, լեցիտինը, խոլեստերինը։ Վիտամին A, D, E, K, սեռական հորմոնները, հեշտությամբ միանում են սպիտակուցներին՝ առաջացնելով լիպոպրոտերդներ։
Դրանք մտնում են մեմբրանների, կորիզի կազմի մեջ, կուտակվում է մաշկի տակ՝ նրան տալով էլաստիկություն։ Կենդանական բջիջներում ավելի շատ ճարպեր կան։
1. Քիմիական տարրերի տարածվածությունը բնության մեջ Օդում պարզ նյութի ձևով հանդիպում են ազոտը և թթվածինը՝ հանքանյութերում տարածված է ծծումբը, պղինձը, արծաթը, ոսկին և էլի մի քանի ուրիշ տարրեր: Քիմիական տարրերի մեծամասնությունը բնության մեջ գտնվում է բարդ նյութերի՝ քիմիական միացությունների ձևով:
2.Քիմիական տարրերի տարածվածությունը տիեզերքում
Տիեզերքում կան տարրեր, որոնք հազվադեպ են հանդիպում մեր մոլորակում: Օրինակ Հելիումը, որը տիեզերքում ամենատարածված տարրերից է: Բայց ամենատարածված տարրը տիեզերքում ջրածինն է: Թթվածինը նույն պես հաճախ է հանդիպում տիեզերքում, սակայն Արեգակի զանգվածի միայն 1%- նե կազմում:
3.Քիմիական տարրերի տարածվածությունը երկրակեղեվում
Երկրակեղեվում ամենատարածված տարրը թթվածինն է, այն կազմում է մոլորակի զանգվածի 46,6%-ը: Երկրակեղեվում նաև տարածմած են ալյումինը, երկաթը, նատրիումը, կալիումը, կալցիումը և մագնեզիումը:
4.Քիմիական տարրերի տարածվածությունը մարդու օրգանիզմում
Մարդու օրգանիզմում ամենատարածված տարրը, դա թթվածինն է, թթվածնի պակասից կարող մարդ կարող է մահանալ: Երկրորդը տարածվածությամբ մարդու օրգանիզմում ածխածինն է, այն կազմում է մարդու օրգանիզմի 18%-ը: Մարդու օրգանիզմում կան 60 տարր:
5.Ամենենատարածված նյութը երկրագնդի վրա
Բնության մեջ ամենատարածված նյությը ջուրն է, այն ամենուր է և հանդիպում է պինդ հեղուկ և գազային վիճակներով: Երկրի մակերեվույթի 2/3-րդ մասն է կազմում: Երկիր մոլորակի ջրի 96,5%-ը օվկիանոսներն են: Հասուն մարդու օրգանիզմի 60-65 %-ը կազմում է ջուրը: Ջուր կա ամեն մի կենդանի էակի մեջ: Ջրի վրա ամենամեծ ազդեցությունը թողնում է մարդը` իր էմոցիոնալ վիճակով ու ամեն մի արտասանած բառով: Սերը բարձրացնում է ջրի էներգետիկան, իսկ ագրեսիան` ցածրացնում:
6.Ամենատարածված գազային նյութը օդում
Օդում ամենատարածված նյութը ազոտն է: Ազատ վիճակում անհոտ և անհամ է, ջրում վատ է լուծվում: Ազոտը իներտ գազ է, այն կազմում է երկիր մոլորակի 1/4-րդ մասը:
☆֊ Ինչպե՞ս են դասակարգվում նյութերը ըստ բաղադրության, սահմանեք, գրեք օրինակներ… Պարզ Պարզ նյութերը կազմված են միատեսակ քիմիական տարրի ատոմներից։ Օրինակ՝ ֆոսֆոր, ազոտ, սպիտակ ֆոսֆոր: Բարդ Բարդ նյութերը կազմված են երկու և ավելի քիմիական տարրի ատոմներից։ Օրինակ՝ օքսիդներ, հիմքեր, թթուներ։
☆֊ Ինչպե՞ս են դասակարգվում նյութերը ըստ ծագումնաբանության, գրեք օրինակներ… Անօրգանական Անօրգանական միացությունը քիմիական միացություն է, որը չունի ածխածին — ջրածին կապեր:
Օրկանական Օրգանական կոչվում են այն միացությունները, որոնց բաղադրության մեջ մտնում է ածխածին տարրը։
Ֆիզիկական մարմիները մեզ շրջապատող առարկաներն են՝ այն ամենը ինչը կազմված է նյութերից:
Քանի՞նյութ է ներկայացված հետևյալ բառակապակցություններում. ջրի կաթիլ, պղնձեթաս, ալյումինե կաթսա, ռետինե գնդակ, պղնձե կուժ, սառցեդղյակ, ոսկե մատանի.
1)3 2) 6 3) 4 4) 5
3.Նշվածներից ո՞րշարքում են գրված միայն օրգանական նյութեր. 1) ջուր, թթվածին, կավիճ, սպիրտ 2) կերակրի աղ, սպիտակուց, ճարպ, ազոտ 3)շաքարավազ, քացախաթթու, գլյուկոզ, սպիրտ 4) սոդա, ջուր, ածխաթթու գազ, բենզոլ
Օրգանական են կոչվում են այն բարդ քիմիական միացությունները, որոնց կազմի մեջ մտնում է ածխածին:
4. Ինչպիսի՞ ագրեգատային վիճակում կարող է գտնվել սնդիկը.
միայն պինդ վիճակ
միայն գազային վիճակում
միայն հեղուկ վիճակում
բոլոր երեք վիճակներում
Միակ ատոմն է, որը սենյակային ջերմաստիճանում հեղուկ է:
5.Որքա՞նէոսկու ձուլակտորի զանգվածը, որի ծավալը 2 սմ3 է, իսկ ոսկու խտությունը 19,3 գ/սմ3է.
1) 38,6գ 2) 9,65գ 3) 3,86գ 4) 1,93գ
m0P = 19,3գ/սմ3 · 2սմ3 = 38,6գ
6. Ո՞ր շարքումեն գրված միայն բարդ նյութերի բանաձևեր.
1) Al, HCl, Cu, Na2SO4 3) H2O, N2, O3, Ni, S8
2) AgBr, H2, CaCO3, P44) NaOH, CO2, NH3, CuSO4 Բարդ նյութը իրար հետ քիմիական կապերով միացած տարբեր տարրերի ատոմներից բաղկացած նյութն է:
7. Ո՞ր շարքում են առկա միայն կովալենտային կապերով միացություններ.
1) NaCl, HCl, Cl2, NaHCO3 3) H2, NH3, H2O, CH4
2) KBr, HNO3, CaO, P44) N2, Br2, CuSO4, Fe Կովալենտային կապ առաջացնում են ոչ մետաղները
8. Հետևյալ նյութերից չորս սյունակով առանձնացրեք օքսիդները, հիմքերը, թթուներն ու աղերը, նշեք յուրաքանչյուրի անվանումը. HNO3, Na2O, Ca(OH)2, AgNO3, BaO, HCl, CO2, Al2O3, NaHCO3, Fe(OH)2, K2SiO3, NaCl, H2SO4, MgO, NaOH, H3PO4, SO3, CaCl2, CuSO4, Al(OH)3.
Օքսիդ
Հիմք
Թթու
Աղ
Na2O BaO CO2 Al2O3 MgO SO3
Ca(OH)2 Fe(OH)2 NaOH Al(OH)3
H2SO4 H3PO4 HNO3 HCl
AgNO3 NaHCO3 K2SiO3 NaCl CaCl2
9. Ո՞ր շարքում էգրված ֆոսֆոր, թթվածին, ածխածին, երկաթ և ազոտ քիմիական տարրերի նշանները.
1) F, C, P, Si, Na 2) O, C, Li, K, Ba 3) P, O, C, Fe, N 4) K, Na, P, Fe, C
10.Ո՞ր տարրական մասնիկներից է կազմված ատոմը. 1) միայն էլեկտրոններից 2) նեյտրոններից և էլեկտրոններից 3) պրոտոններից, էլեկտրոններից և նեյտրոններից 4) միայն պրոտոններից
Բնութագրեք հետևյալ տարրերը՝ ածխածին, ջրածին, թթվածին, ազոտ, ֆոսֆոր, ծծումբ, նատրիում, կալիում, կալցիում, մագնեզիում, երկաթ, ֆտոր, քլոր, բրոմ, յոդ, սիլիցիում, մանգան, պղինձ, ցինկ, արծաթ, ոսկի …. (նշված տարրերից ընտրեք մեկ մետաղ և մեկ ոչմետաղ) ըստ հետևյալ ըստ հետևյալ սխեմայի.
Թթվածին ա) քիմիական տարրի նշանը O բ) կարգաթիվը, միջուկի լիցքը՝ Z 8, +8 գ) ատոմի բաղադրությունը (պրոտոնների, նեյտրոնների, էլեկտրոնների թիվը)(8p, 8n) 8e դ) պարբերության համարը, լրիվ լրացված էներգիական մակարդակների թիվը2-րդ պարբերություն ե) խմբի համարը, ենթախումբը (գլխավո՞ր է, թե՞ երկրորդական), արտաքին էներգիական մակարդակում էլեկտրոնների թիվը 6 6-րդ խումբ, գլխավոր ենթախումբ զ) էլեկտրոնների բաշխումն ըստ էներգիական մակարդակների 2, 6 է) էլեկտրոնային բանաձևը (էլեկտրոնների բաշխումն ըստ էներգիական մակարդակների և ենթամակարդակների) ը) ո՞ր հատկություններն են ավելի ուժեղ արտահայտված` մետաղակա՞ն, թե՞ ոչ մետաղական… — Ոչ մետաղ թ) ինչպիսի՞ պարզ և բարդ նյութերի օրինակներ գիտեք, որոնց բաղադրության մեջ — առկա է այդ տարրի ատոմներ CO2, H2O… ժ) Կատարեք հաշվարկներ ` որոշեք այդ տարրի մեկ ատոմի զանգվածը` mo (գ), տարրի առաջացրած օքսիդի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը`Mr, տարրերի զանգվածային հարաբերությունները, զանգվածային և մոլային բաժինները օքսիդում: mo(O) = Ar(O) · զ.ա.մ 1,66 · 10 -²⁴ գ
Ալյումին ա) քիմիական տարրի նշանը Al բ) կարգաթիվը, միջուկի լիցքը՝ Z 13, +13 գ) ատոմի բաղադրությունը (պրոտոնների, նեյտրոնների, էլեկտրոնների թիվը)(13p, 14n) 13e դ) պարբերության համարը, լրիվ լրացված էներգիական մակարդակների թիվը 3-րդ պարբերություն ե) խմբի համարը, ենթախումբը (գլխավո՞ր է, թե՞ երկրորդական), արտաքին էներգիական մակարդակում էլեկտրոնների թիվը 3 3-րդ խումբ, գլխավոր ենթախումբ զ) էլեկտրոնների բաշխումն ըստ էներգիական մակարդակների 2, 6, 3 է) էլեկտրոնային բանաձևը (էլեկտրոնների բաշխումն ըստ էներգիական մակարդակների և ենթամակարդակների) ը) ո՞ր հատկություններն են ավելի ուժեղ արտահայտված` մետաղակա՞ն, թե՞ ոչ մետաղական… մետաղ թ) ինչպիսի՞ պարզ և բարդ նյութերի օրինակներ գիտեք, որոնց բաղադրության մեջ — առկա է այդ տարրի ատոմներ Al2O3… ժ) Կատարեք հաշվարկներ ` որոշեք այդ տարրի մեկ ատոմի զանգվածը` mo (գ), տարրի առաջացրած օքսիդի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը`Mr, տարրերի զանգվածային հարաբերությունները, զանգվածային և մոլային բաժինները օքսիդում: mo(Al) = Ar(Al) · զ.ա.մ զ.ա.մ — 1,66 · 10 -²⁴ գ
Համապատասխանեցրեքնյութի հատկությունները և անվանումը.
Հատկությունները
Անվանումը
ա) բնորոշ հոտով թափանցիկ հեղուկ բ) ջրում լավ լուծվող պինդ նյութ գ) մետաղական փայլով պինդ գունավոր նյութ դ) ջրում քիչ լուծվող անհոտ, անհամ գազ
Քիմիական բանաձև է կոչվում, նյութի պայմանական գրառումը, քիմիական տարրերի նշանների և եթե անհրաժեշտ է ինդեքսների օգնությամբ: Մեկ ինդեքսը չի գրվում: Բոլոր նյութերը ունեն որակական և քանակական բաղադրություն: Որակական բաղադրությունը ցույց է տալիս, թե ինչպիսի՞ ատոմներից է կազմված նյութը: Նյութի քանակական բաղադրություն ասելով հասկանում ենք՝ 1. ատոմների թիվը մոլեկուլում: H2O N(H) = 2 N(O) = 1
Արևիկ Արզումանյան 